۱- در دورۀ دبستان یاد گرفتید که با تبدیل صورت و مخرج کسر به ضرب عددها، میتوان کسر را ساده کرد. کسرهای زیر را مانند نمونه ساده کنید.
برای ساده کردن کسرها، صورت و مخرج را به عوامل اول تجزیه میکنیم و سپس عوامل مشترک را از صورت و مخرج حذف میکنیم.
- **نمونه:** $ \frac{۶}{۹} = \frac{۲ \times ۳}{۳ \times ۳} = \frac{۲}{۳} $
- **کسر $ \frac{۱۲}{۱۸} $:**
- تجزیه صورت: $ ۱۲ = ۲ \times ۶ = ۲ \times ۲ \times ۳ $
- تجزیه مخرج: $ ۱۸ = ۲ \times ۹ = ۲ \times ۳ \times ۳ $
- ساده کردن: $ \frac{۱۲}{۱۸} = \frac{۲ \times ۲ \times ۳}{۲ \times ۳ \times ۳} = \frac{۲}{۳} $
(عوامل مشترک ۲ و ۳ حذف میشوند.)
- **کسر $ \frac{۱۵}{۳۵} $:**
- تجزیه صورت: $ ۱۵ = ۳ \times ۵ $
- تجزیه مخرج: $ ۳۵ = ۵ \times ۷ $
- ساده کردن: $ \frac{۱۵}{۳۵} = \frac{۳ \times ۵}{۵ \times ۷} = \frac{۳}{۷} $
(عامل مشترک ۵ حذف میشود.)
۲- بعضی از عبارتهای جبری را نیز میتوان به صورت ضرب دو یا چند عبارت نوشت. با توجه به تساوی بالا، عبارتها را به ضرب تبدیل کنید.
تبدیل یک عبارت جمع به ضرب را **تجزیه** یا **فاکتورگیری** مینامند. در این روش، بزرگترین عامل مشترک بین جملات را پیدا کرده و بیرون پرانتز مینویسیم.
- $ ۵ab + ۸ac = a(۵b + ۸c) $
(عامل مشترک $a$ است.)
- $ x + xy = x(۱+y) $
(عامل مشترک $x$ است. توجه کنید که $x$ تقسیم بر $x$ برابر با $۱$ میشود.)
- $ ۵ab + ۳b = b(۵a+۳) $
(عامل مشترک $b$ است.)
- $ ۳a + ab = a(۳+b) $
(عامل مشترک $a$ است.)
۳- برای تجزیۀ یک عبارت جبری، عامل یا بخش مشترک دو یا چند جمله را پیدا میکنیم و بیرون پرانتز مینویسیم. برای تشخیص قسمت مشترک، میتوان عبارتها را به صورت ضرب نوشت.
با توجه به تساوی بالا، عامل مشترک دو جملۀ عبارت جبری چیست؟
با ضرب کردن چه عبارتی در جملۀ مشترک، جملۀ اول عبارت ساخته میشود؟
با ضرب کردن چه عبارتی در جملۀ مشترک، جملۀ دوم عبارت ساخته میشود؟
حالا این تساوی را کامل کنید.
این سوال مراحل تجزیه عبارت $۶a^۲b^۲ + ۹a^۳b$ را گام به گام پیش میبرد.
۱. **عامل مشترک دو جمله چیست؟**
- **ضریبها:** بزرگترین مقسومعلیه مشترک (ب.م.م) بین $۶$ و $۹$ عدد **$۳$** است.
- **متغیر $a$:** توان کوچکتر $a$ در دو جمله، $a^۲$ است.
- **متغیر $b$:** توان کوچکتر $b$ در دو جمله، $b^۱$ یا $b$ است.
- بنابراین، عامل مشترک کامل عبارت است از: **$۳a^۲b$**
۲. **جمله اول چگونه ساخته میشود؟**
$ \frac{۶a^۲b^۲}{۳a^۲b} = ۲b $. پس با ضرب کردن **$۲b$** در عامل مشترک، جمله اول ساخته میشود.
۳. **جمله دوم چگونه ساخته میشود؟**
$ \frac{۹a^۳b}{۳a^۲b} = ۳a $. پس با ضرب کردن **$۳a$** در عامل مشترک، جمله دوم ساخته میشود.
۴. **تکمیل تساوی:**
با قرار دادن عامل مشترک بیرون پرانتز و جملات باقیمانده داخل پرانتز، تساوی کامل میشود:
$ ۶a^۲b^۲ + ۹a^۳b = ۳a^۲b(۲b+۳a) $